Дэлхийн агаарын бохирдол ихтэй 10 хотын 2 дугаарт

Улаанбаатар хот оржээ

Агаарын бохирдлын тодорхой хувийг утаа бий болгодог бол тодорхой хувийг нь  тоос, тоосонцор үүсгэдэг.

Тоосыг диаметрээр нь ялгахын тулд том ширхэглэгтэй (РМ₁₀), нарийн ширхэглэгтэй (РМ_2.5) гэж  хуваадаг ч хүний  эрүүл мэндэд хор хөнөөлтэй байдаг. Хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг төмөр, кадми, хар тугалга гэх мэт маш олон төрлийн хүнд металлууд тоосонд агуулагддаг.

 Тоосны диаметрийн хэмжээ бага байх тусам хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг. Учир нь тоосны ширхэг бага байх тусам амьсгалын замын эрхтний гүнд хуримтлагдаж, бие мах бодид хүчилтөрөгчийн зөөвөрлөлтийг саатуулдаг. Ингэснээр амьсгалын дутагдалд орж, дархлаа сулрах зэргээр эрүүл мэндэд нөлөөлдөг. Түүнчлэн нарийн ширхэгтэй тоос агаар мандалд маш хол зайд зөөвөрлөгддөг учир зөвхөн тоос ихээр үүсэх эх үүсвэр байгаа газрын хүн амд хамаатай гэж үзэж болохгүй ба нарийн ширхэглэгтэй тоосонцор нь тив дэлхийг дамжин тархдаг аюултай юм.

Диаметр нь том болох тусам уушгины гүнд орох нь бага бөгөөд өөрийгөө цэвэрлэх үйл ажиллагааны эрхтэн систем буюу хамар түүний дотор байгаа үс, хучуур эсүүдийн тусламжтайгаар гадагшилж байдаг. Тухайлбал, бид их тоостой газар явах, эсвэл тоостой орчинд ажилласны дараа хамраас их хэмжээний бохир гардаг шүү дээ.

Гадаад орчны агаарт том ширхэглэгт тоосонцор (PM₁₀)-оос  доош хэмжээтэй жигнэгдэгч бодисын хэмжээ хамгийн ихтэй дэлхийн 10 хотыг жагсаахад Улаанбаатар хот Ираны Авхаз хотын дараа хоёрдугаар байранд орсон байна[1].

Улс орнуудын хэмжээнд

Жигнэгдэгч бодисууд буюу тоосонцрын  нөлөөлөлд өртөх нь зүрх судасны  өвчин, амьсгалын замын хурц, архаг халдварууд болон уушгины хавдраар өвдөх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.  Дэлхийн улс орнууд нь хот суурин газрынхаа агаар дахь 10 мкм буюу түүнээс бага диаметр бүхий тоосны (PM₁₀) жилийн дундаж агууламж хэмжээг  өөрийн улс орныхоо олон хотуудад хийсэн хэмжилтүүдийн дүнд үндэслэн тооцоолдог. Дэлхийн 91 орны агаар дахь тоосны дундаж агууламжийг  2003-2010 оны дунджаар авч үзэхэд  11-100мкг/м³ хэмжээнд хэлбэлзэж байлаа[2].

Хотуудын хэмжээнд

Дэлхийн 91 орны 1100 орчим хотуудын агаар дахь  10 мкм буюу түүнээс бага диаметр бүхий тоосны (PM₁₀) агууламж хэмжээний талаарх мэдээнээс харахад нэлээд олон хотуудад нь энэ хэмжээ ДЭМБ-ын агаарын чанарын гарын авлагад заасан хэмжээнээс хэтэрсэн үзүүлэлттэй байлаа. Бохирдлын энэ хэмжээг 2003-2010 оны хэмжилтийн дунджаар тодорхойлсон ба 2008, 2009 онуудад хамгийн олон  хэмжилт хийгджээ1.

Дэлхийн хотуудын агаарын бохирдол

Энэхүү мэдээллийн сан нь дэлхийн 91 орны 1100 орчим хотын гадаад орчны агаарын бохирдлын хяналтын хэмжилтийн дүнг багтаасан. Агаарын чанарыг агаар дахь нарийн ширхэглэгт тоосонцрын жилийн дундаж агууламжаар (2.5 ба 10 микроноос бага хэмжээтэй) авч үзсэн.  Мэдээллийн сан нь 2003-2010 оны хэмжилтийн дунджийг   хамарсан ба  2008, 2009 онуудад хамгийн олон  хэмжилт хийгджээ.

Эдгээр мэдээллүүдийг дараах эх үүсвэрүүдээс авлаа. Тухайлбал, улс орнуудын үндэсний  хэмжээний тайлан,  вэб сайт дахь мэдээллүүд, Азийн болон Европын цэвэр агаарын мэдээллийн  бүсийн сүлжээн дэх мэдээ баримтууд, хэвлэгдэн гарсан бусад  материалууд.

Энэхүү мэдээллийн сан нь тоосны хэмжилтийн хяналтын цэгүүд, оршин суугчдын бүс,  замын хөдөлгөөн ихтэй болон худалдааны цэгүүд зэрэг хотын бүх суурьшлын бүсүүдийн  хэмжилтийн мэдээллүүдийг багтаасан байдаг ба энэ нь хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг тооцож  чадахуйц байдаг. Агаар дахь том ширхэглэгт тоосонцор (PM₁₀) –н хэмжээ дэлхийн бүс нутгуудад  21- 142 мкг/м³ хэлбэлздэг  ба  дунджаар 71 мкг/м³ байдаг1.

[1] http://science.time.com/2011/09/27/the-10-most-air-polluted-cities-in-the-world/

[2] http://www.who.int/gho/phe/outdoor_air_pollution/exposure_text/en/

НЭМҮТ, Эрүүл ахуй, хүний 

экологийн секторын 

ЭШАА, Г.Амгалан 

Хүйтний улирал болох 10-4 дүгээр саруудын агаарын чанарын төлөв байдал (2010-2013)

Улаанбаатар хотын агаарын чанарын үндсэн бохирдуулагч үзүүлэлт болох хүхэрлэг хий, азотын давхар исэл, том ширхэглэгт тоосонцрын агууламжийг2010-2013 оны хүйтний улирал болох 10-4  дүгээр саруудын  сар бүрийн дундаж үзүүлэлтийг гарган дараах зургуудаар харууллаа.

Зураг 1. Хүхэрлэг хийн ( SO₂) сарын дундаж агууламж

(2010-2013 оны10-4 дүгээр сар)

            Хүхэрлэг хийн агууламж 2013 оны 10-4 дүгээр саруудын дундаж үзүүлэлт 2012 оны мөн үетэй харьцуулахад 2013 оны 1 дүгээр сард 15%, 2 дугаар сард 29%, 3 дугаар сард 34%, 4 дүгээр сард 25%, 10 дугаар сард 38%, 11 дүгээр сард 44%, 12 дугаар сард 32%-иар тус тус буурсан байна.

Зураг 2. Азотын давхар исэл (NO₂) сарын дундаж агууламж (2010-2013 оны 10-4 дүгээр сар)

          Азотын давхар ислийн 2013 оны сарын дундаж агууламжийг 2012 оны мөн үетэй харьцуулахад 1 дүгээр сард 31%, 2 дугаар сард 14%, 3 дугаар сард 62%, 4 дүгээр сард 103%-иар тус тус их байсан бол 10 дугаар сард 13%, 11 дүгээр сард 9%, 12 дугаар сард 12%-иар бага байна.

Зураг 3. Том ширхэглэгт тоосонцрын (PM₁₀) сарын дундаж агууламж (2010-2013 оны 10-12, 1-4 дүгээр сараар)

            Том ширхэглэгт тоосонцрын 2013 оны сарын дундаж агууламжийг 2012 оны мөн үетэй харьцуулахад 1 дүгээр сард 37%, 2 дугаар сард 40%, 3 дугаар сард 36%, 4 дүгээр сард 45%, 12 дугаар сард 15%-иар бага байсан бол 10 дугаар сард 22%, 11 дүгээр сард 3%-иар тус тус нэмэгдсэн байна.

Эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөлөл

Хүхэрлэг хий нь хүний нүд, амьсгалын дээд замын салстыг цочроохоос гадна хүчтэй үйлчлэхдээ уушгийг гэмтээж амьсгалын замын хамгаалах тогтолцоог алдагдуулж хамар, чих, хоолойн үрэвсэл, гуурсан хоолойн багтраат үрэвсэл, уушгины архаг өвчлөл үүснэ.Энэ өвчний үед ханиалгах, нүд хорсох, цээж хөндүүрлэх шинж тэмдэг илэрнэ. Мөн хүний уургийн солилцоо болон дааврын үйл ажиллагааг алдагдуулдаг.

Азотын давхар исэл нь уушгины эд, амьсгалын замыг цочроох ба амьсгалын замын халдварт өртөмтгий байдлыг нэмэгдүүлдэг. Мөн гуурсан хоолойн багтраа болон бронхиттой хүний мэдрэгшлийг ихэсгэдэг. Архаг нөлөө нь амьсгалын замын өвчний тохиолдлыг ихэсгэх, уушгины хамгаалах механизмыг бууруулах бөгөөд зүрх судасны өвчтэй болон уушгины архаг өвчтэй хүмүүс, хүүхдүүд, өндөр настнууд архаг нөлөөнд өртөмтгий байдаг.Зүрх судасны өвчлөл үүсэхэд шууд нөлөөлнө.

Том, нарийн ширхэгтэй тоосонцор нь амьсгалын замыг бохирдуулахаас гадна уушгины архаг өвчин болон хорт хавдар үүсгэгч бодисыг дамжуулагч  үүргийг гүйцэтгэдэг. Түүнчлэн төрөл бүрийн удамшлын эмгэг үүсгэхэд нөлөөлдөг. Хүний амьсгалын замын эрхтэнээр дамжин эрүүл мэндэд ихээхэн хор нөлөө үзүүлдэг ба тоосонцор нь нарийн байх тутам амьсгалын замаар дамжин уушгинд очиж тэндээ үлддэг байна. Өвлийн улиралд агаарын бохирдол нь тоосны агууламжийн жилийн дундаж хэмжээг дээд цэгт нь хүртэл ихэсгэдэг.

 Агаарын бохирдлоос эрүүл мэндээ 

хамгаалах аргууд

Агаар, салхинд гарч байх

Хүүхэд, жирэмсэн эхчүүд, өндөр настай хүмүүс 7 хоногтоо нэг удаа 2 –оос дээш цагаар цэвэр агаартай орчинд байх хэрэгтэй. Ялангуяа 1-3 сартай хүүхдийг аль болох битүүмжлэл сайтай, өндөр тэргэнд салхилуулж байх шаардлагатай.  Мөн 5 хүртэлх насны хүүхдийг зам дагуу явах, зам хөндлөн гарах, замын түгжрэл ихтэй үед тэвэрч явахыг зөвлөж байна. Учир нь автомашины утаанаас ялгарах хорт хийнд агуулагдах хүнд металууд агаарт нэг метр орчим тогтонгишил үүсгэсэн байдаг. Аль болохоор ачаалал ихтэй замаас холуур явах хэрэгтэй.

Амны хаалт хэрэглэж хэвших

Өвөл амны хаалт байнга хэрэглэж хэвших хэрэгтэй.  Ялангуяа, өглөө, оройд, мөн дулаан гэрээс гарах үед амны хаалт зүүж байх хэрэгтэй. Учир нь өглөө, оройд агаарын бохирдол хамгийн их байдаг. Мөн дулаан газар байж байгаад гэнэт хүйтэн, хортой агаар амьсгалахад амьсгалын замыг цочроодог. Улмаар астма өвчин үүсэх нөхцөл болдог байна. Энгийн материалаар хийсэн амны хаалт нь агаар бохирдуулагч хийнүүдээс бүрэн хамгаалдаггүй учир нанотехнолгиор хийсэн амны хаалт хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй байдаг.

Илчлэг сайтай хоол хүнс хэрэглэх

Агаарын бохирдлоос хамгаалах хамгийн сайн аргын нэг нь илчлэг сайтай хоол хүнс хэрэглэх явдал юм. Дархлаа сайн байснаар элдэв өвчин тусах магадлал буурна. Иймээс чанартай, илчлэг сайтай халуун хоол хүнс тогтмол (хоол хүнсийг дөрвөн цаг тутам хэрэглэхэд тохиромжтой) хэрэглэж байх хэрэгтэй. Насанд хүрсэн хүн хоолныхоо дараа өдөр бүр С витамин уувал сайн. Энэ нь уушгины өвчлөлөөс сэргийлэх нэг арга юм. Мөн өвлийн улиралд Е витаминтай хүнс хэрэглэх хэрэгтэй.  

Гэр, орон байрны дотоод орчны агаарын чанарт анхаарах

Хүний хамгийн их цагаа гэртээ буюу орон байр дотор өнгөрөөдөг. Иймээс гэр орон байрны агаарын чанарт анхаарах хэрэгтэй.  Үүний тулд:

1. Гэртээ гадуур өмсдөг гутал, хувцастайгаа  явахгүй байх
2. Чийгтэй цэвэрлэгээ тогтмол хийх
3. Агаарын бохирдол ихтэй үед гэр, орон байрны салхивчийг онгойлгохгүй байх
4. Гэртээ тамхи татахгүй байх
5. Түлшний хэрэглээ багасгдаг шаталт сайтай сайжруулсан зуух хэрэглэх
6. Хорт утаа ялгаруулдаг хог, гялгар уут, дугуй, хуванцар зэргийг шатаахгүй байх

Агаар цэвэршүүлэх төхөөрөмж тавих

Манай улсад агаар цэвэршүүлдэг олон төрлийн аппарат, төхөөрөмж  орж ирсэн байгаа. Тухайлбал, озоны тусламжтайгаар агаарыг ариутгаж, халдваргүйжүүлэн, нянг устгах үйлчилгээтэй аппарат байна. Мөн хасах цэнэгтэй ион, хэт ягаан туяагаар агаар цэвэршүүлдэг төхөөрөмж байгаа юм. Эдгээрээс сонгон авч хэрэглэж болно. Ялангуяа, албан байгууллагад агаар цэвэршүүлэгч төхөөрөмж байх шаардлагатай.

Машинаар замын хөдөлгөөнд оролцох үед

Замын хөдөлгөөн их, агаарын бохирдлын тогтонгишил үүссэн үед замын хөдөлгөөнд оролцохдоо гадна агаарыг машиндаа шууд оруулахгүй, цонхыг нээхгүй байх учир нь автомашинаас ялгарсан утаа машин дотор нэвтэрч таны болон зорчигчдын эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг. Дизель хөдөлгүүртэй автомашины утаа хамгийн их бохирдуулагчдыг агуулдаг. Мөн тээврийн хэрэгслийн агааржуулалтын системдээ шүүлтүүр тавих нь зүйтэй.

Хэрвээ гадаа дасгал хийдэг бол өглөө эрт хийж байх

Агаарт агуулагдах озоны хэмжээ өглөөд хамгийн бага байдаг ба дасгал хийж амьсгаадах үед озон уушигны гүнд нэвтэрдэг. Хөдөлгөөн ихтэй замууд, төв замтай ойрхон байх нь агаарын бохирдолтой холбоотойгоор эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг нэмэгдүүлдэг., эргэн тойрон 400 метрийн дотор дасгал хийхгүй байхыг зөвлөж байна.

Агаарын бохирдлыг бууруулахад 

иргэдийн оролцоо

Иргэд, аж ахуйн нэгжид зориулсан агаарын бохирдол, тоосжилтыг бууруулах энгийн зөвлөмжүүд:

1. Ногоон байгууламжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх (айл, өрх бүр мод тарих)
2. Ард иргэд агаарын бохирдлыг бууруулах үйл ажиллагааг дэмжин идэвхтэй оролцох
3. Гэр, байшингаа дулааны улиралд сайн дулаалах,
4. Утаа бага гаргадаг  технологийн зуух, түлш хэрэглэх
5. Дотоод, гадаад орчны агаарын бохирдол, түүнийг бууруулах  арга замын талаар харилцан мэдээлэл солилцох
6. Хог хаягдал, бохир усаа  ил задгай хаяхгүй  зэрэг үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцох

НЭМҮТ, Эрүүл ахуй, хүний экологийн 

секторын ЭША,  Д.Ням-Осор 

Email: nyamosor@ncph.gov.mn

"ХОРТ ХАВДРААС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ" ДЭЛХИЙН ӨДӨР 

ХЭВЛЭЛИЙН МЭДЭЭ

Олон улсын холбооны санаачлагаар “Хорт хавдраас сэргийлэх, хянах”  чиглэлээр жил бүрийн 02 сарын 04-ний өдрийг дэлхий нийтээр “Хавдрын асуудалд анхаарал хандуулах” дэлхийн өдөр болгон тэмдэглэдэг.

Энэ өдөр хүн амын дунд хавдраас урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх, эмчилгээний талаарх мэдлэг, хандлагыг нэмэгдүүлэх ажлуудыг зохион байгуулдаг бөгөөд 2014 оны энэ өдрийг дэлхий нийтээрээ “Хавдар шинж тэмдэггүй явагддаг, хавдартай бол юу ч хийж чадахгүй, хавдар эмчлэгдэхгүй гэсэн“ ташаа  ойлголтыг өөрчлөх зорилгоор зохион байгуулах төлөвлөгөөтэй байна.

Монгол улсад хорт хавдар өвчний шалтгаант нас баралт нь 1990 оноос хойш хүн амын нас баралтын хоёр дахь тэргүүлэх шалтгаан болсоор байна. 2012 оны байдлаар хорт хавдар нийт нас баралтын 21,2%-ийг эзэлж, нас баралтын түвшин 10000 хүн амд эрэгтэй 14,7, эмэгтэйд 10,7 байснаас элэг ходоодны хорт хавдар аль ч хүйсэнд тэргүүлэх шалтгаан болсон байна. Үүнээс 2012 онд 4544 тохиолдол шинээр  бүртгэгдсэн нь нийт хавдрын 31,5 хувийг эзэлсэн байна.

2012 онд хорт хавдар гэж оношлогдсон хүн амын 78,9 хувь нь 3,4 дүгээр үе шатандаа оношлогдож, харин хорт хавдрын улмаас нас барсан нийт тохиолдлын 70,4 хувь нь анх оношлогдсоноосоо хойш 1 жил хүртэлх хугацаанд амьдарсан байна. 2011 онтой харьцуулахад хожуу оношлолтын хувь 0,9 хувиар буурсан үзүүлэлттэй, анх оношлогдсоноосоо хойш 1 жил хүртэл амьдраад нас барсан хувь 2,9 хувиар нэмэгдсэн байна.

2012 онд Монгол улсад бүртгэгдсэн 16923 нас баралтыг шалтгаанаар нь үзэхэд элэг ба элгэн дэх цөсний сувгийн өмөн  9,6 хувь буюу  1 дүгээрт, ходоодны хорт хавдар 3,3 хувь буюу нас баралтын шалтгааны 2 дугаарт байгаа нь анхаарал татаж байна.

            Дэлхий дахинд жил бүр 12 сая хүнд хорт хавдар шинээр оношлогдож, 7,6 сая хүн нас барж байна. Гэтэл хорт хавдрыг нийт тохиолдлын 40-өөс дээш хувийг сэргийлэх боломжтой байдаг.

            Монгол улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яамнаас 2008-2013 оны хооронд хэрэгжүүлж буй “Хорт хавдраас сэргийлэх, хянах дэд хөтөлбөр”-ийн хүрээнд “Хавдрын бүртгэл, эргэн дуудах тогтолцоо” төсөл хэрэгжиж, улсын хэмжээнд анх удаа умайн хүзүү, хөхний өмөнгийн илрүүлэг үзлэг эхлүүлж, эргэн дуудах тогтолцоог нэвтрүүлж байна.

2012 онд энэхүү ажлын дүнд хамрагдвал зохих эмэгтэйчүүдийн 41,6 хувь нь хамрагдаж 4,9/3682/ хувь нь пап эерэг буюу умайн хүзүүний эсийн түвшинд өөрчлөлттэй, умайн хүзүүний өмөнгийн өвчлөлийн шинэ тохиолдол 39 илэрсэн байна. Хөхний өмөнгийн боломжит илрүүлэгт 104615 эмэгтэй хамрагдсанаас 2,8 хувьд нь хөхний эмнэлзүйн үзлэгээр эерэг буюу хөхөндөө бэрсүү, үүсгэвэртэй гэж бүртгэгджээ. Хөхний эмнэлзүйн үзлэгээр эерэг гарсан 2884 тохиолдлын дундаас хөхний өмөнгийн өвчлөлийн шинэ тохиолдол 10 оношлогдсон байна.

Эрүүл Мэндийн Яам 2006-2015 онд хэрэгжүүлэх Эрүүл мэндийн салбарын мастер төлөвлөгөө ба түүнийг 2006-2010 онд хэрэгжүүлэх хүрээнд Японы нийгмийн халамжийн үйлчилгээний олон улсын корпорацийн дэмжлэгтэйгээр Хорт хавдраас сэргийлэх, хянах  зорилгоор “Хавдрын бүртгэл, эргэн дуудах тогтолцоо” төслийг үргэлжлүүлж байгаа тул энэхүү үзлэгт хамрагдан хөх умайн хүзүүний өмөнгийн эрт илрүүлэгээр өвчнөө эрт үедээ оношлуулах болон аливаа эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

Мэдээлэл бэлтгэсэн: С.Гэрэлмаа

НЭМҮТ Халдварт бус өвчний тандалт

сэргийлэлтийн албаны мэргэжилтэн

Холбоо барих утас: 99280101

Email: gerelmaa_sur@yahoo.com